Giám đốc điều hành là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa giám đốc điều hành

Giám đốc điều hành (Chief Executive Officer – viết tắt là CEO) là chức danh cao nhất trong hệ thống quản trị doanh nghiệp, chịu trách nhiệm định hướng chiến lược, quản lý hoạt động và đảm bảo sự phát triển bền vững của tổ chức. Theo Harvard Business Review, CEO là người “đưa ra quyết định cuối cùng về hướng đi của doanh nghiệp”, đại diện cho tổ chức trước hội đồng quản trị, cổ đông, nhân viên và công chúng. Đây là vị trí có quyền lực và trách nhiệm cao nhất trong toàn bộ bộ máy điều hành.

Chức danh giám đốc điều hành xuất hiện phổ biến trong các công ty cổ phần, tập đoàn đa quốc gia và cả các tổ chức phi lợi nhuận. Trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ, CEO thường là người sáng lập hoặc đồng sáng lập, kiêm luôn vai trò định hướng tầm nhìn và ra quyết định chiến lược. Trong khi đó, ở các tập đoàn lớn, giám đốc điều hành có thể tách biệt khỏi chủ sở hữu hoặc hội đồng quản trị, hoạt động như một “người được thuê để lãnh đạo chuyên nghiệp”.

Một giám đốc điều hành thường đảm nhiệm nhiều vai trò đồng thời: người lãnh đạo chiến lược, người quản lý hoạt động và người truyền cảm hứng cho tổ chức. Họ không chỉ chịu trách nhiệm đạt được các chỉ tiêu tài chính mà còn phải duy trì hình ảnh thương hiệu, gắn kết nhân viên và đảm bảo tuân thủ pháp luật. Trong nhiều trường hợp, CEO cũng là “bộ mặt” của doanh nghiệp, đại diện cho tổ chức trong truyền thông, đối tác và nhà đầu tư quốc tế.

Để hiểu rõ vị trí của CEO trong cơ cấu doanh nghiệp, bảng dưới đây minh họa mối quan hệ quản trị cơ bản giữa các cấp lãnh đạo:

Cấp quản lý	Chức năng chính	Trách nhiệm báo cáo
Hội đồng quản trị (Board of Directors)	Định hướng chiến lược, giám sát CEO	Cổ đông
Giám đốc điều hành (CEO)	Lãnh đạo tổ chức, triển khai chiến lược	Hội đồng quản trị
Ban điều hành cấp cao (C-level)	Thực thi các kế hoạch trong lĩnh vực chuyên trách	CEO
Nhân viên và phòng ban	Triển khai tác vụ hằng ngày	Các giám đốc chức năng

Vị trí và vai trò trong cơ cấu doanh nghiệp

Trong mô hình quản trị hiện đại, giám đốc điều hành là cầu nối giữa hội đồng quản trị (Board of Directors) và bộ máy vận hành. CEO chịu trách nhiệm hiện thực hóa tầm nhìn và mục tiêu mà hội đồng quản trị đề ra, đồng thời phải truyền đạt chúng một cách rõ ràng đến toàn bộ tổ chức. Vai trò của họ không chỉ là “người quản lý” mà còn là “kiến trúc sư chiến lược” – người định hình văn hóa, giá trị và định hướng lâu dài của doanh nghiệp.

Ở các tập đoàn quy mô lớn, CEO thường giám sát một nhóm các giám đốc chức năng, gọi chung là C-suite. Nhóm này bao gồm những vị trí chủ chốt như:

• COO (Chief Operating Officer): Giám đốc vận hành, phụ trách hoạt động hằng ngày và giám sát quy trình sản xuất – dịch vụ.
• CFO (Chief Financial Officer): Giám đốc tài chính, chịu trách nhiệm về kế hoạch tài chính, dòng tiền, kiểm soát chi phí và báo cáo cho cổ đông.
• CTO (Chief Technology Officer): Giám đốc công nghệ, lãnh đạo mảng đổi mới, số hóa và ứng dụng công nghệ trong doanh nghiệp.
• CHRO (Chief Human Resources Officer): Giám đốc nhân sự, quản lý chiến lược con người, tuyển dụng và phát triển văn hóa tổ chức.

Giám đốc điều hành là người có quyền lực cao nhất trong nhóm này, điều phối các hoạt động giữa các bộ phận và đảm bảo mọi kế hoạch đều phục vụ mục tiêu chung. Trong các công ty đại chúng, CEO còn chịu trách nhiệm trực tiếp với cổ đông và các cơ quan quản lý nhà nước. Ngược lại, trong công ty tư nhân, quyền lực của CEO phụ thuộc nhiều vào mối quan hệ với chủ sở hữu hoặc người sáng lập.

Các mô hình cơ cấu doanh nghiệp khác nhau dẫn đến cách vận hành của CEO cũng khác nhau. Ví dụ, trong doanh nghiệp phương Tây, CEO thường có quyền tự chủ cao và chịu trách nhiệm trực tiếp về kết quả tài chính. Trong khi đó, tại các công ty châu Á, vai trò của CEO thường gắn liền với yếu tố văn hóa, truyền thống và cấu trúc sở hữu gia đình.

Trách nhiệm và quyền hạn của giám đốc điều hành

Trách nhiệm của CEO trải dài trên toàn bộ các hoạt động kinh doanh, từ hoạch định chiến lược đến vận hành, quản trị tài chính, nhân sự và truyền thông. Theo Harvard Law School Forum on Corporate Governance, nhiệm vụ trọng yếu của giám đốc điều hành gồm năm lĩnh vực cốt lõi: xây dựng chiến lược, lãnh đạo con người, kiểm soát tài chính, quản lý rủi ro và đại diện doanh nghiệp ra bên ngoài.

Những trách nhiệm này được cụ thể hóa như sau:

• Xây dựng chiến lược dài hạn phù hợp với tầm nhìn và sứ mệnh của doanh nghiệp.
• Thiết lập và giám sát các chỉ số hiệu quả (KPI) cho toàn bộ tổ chức.
• Đảm bảo hiệu quả hoạt động tài chính, quản lý chi phí và lợi nhuận.
• Phát triển đội ngũ lãnh đạo kế cận, khuyến khích đổi mới và học tập.
• Đại diện doanh nghiệp trong các cuộc họp cổ đông, hội nghị, hoặc đàm phán quốc tế.

Quyền hạn của CEO bao gồm quyền quyết định đầu tư, tái cấu trúc, sáp nhập, hoặc tạm ngừng một bộ phận nếu cần thiết để tối ưu hóa hiệu quả. Tuy nhiên, quyền lực này bị giới hạn bởi điều lệ công ty và các quy định pháp lý hiện hành. Đặc biệt trong các doanh nghiệp đại chúng, CEO chịu sự giám sát chặt chẽ của hội đồng quản trị và phải báo cáo kết quả hoạt động định kỳ.

Bảng sau tóm tắt mối quan hệ giữa quyền hạn và trách nhiệm của giám đốc điều hành:

Lĩnh vực	Trách nhiệm	Quyền hạn
Chiến lược	Đề xuất và triển khai định hướng phát triển doanh nghiệp	Phê duyệt kế hoạch đầu tư, định hướng kinh doanh
Tài chính	Giám sát báo cáo tài chính, kiểm soát ngân sách	Ký duyệt hợp đồng, điều chỉnh kế hoạch chi tiêu
Nhân sự	Quản lý đội ngũ lãnh đạo, phát triển văn hóa doanh nghiệp	Bổ nhiệm, miễn nhiệm hoặc khen thưởng cấp quản lý
Truyền thông	Đại diện tổ chức với công chúng và nhà đầu tư	Phát ngôn chính thức, xây dựng hình ảnh doanh nghiệp

Kỹ năng và năng lực cần thiết của giám đốc điều hành

Một giám đốc điều hành hiệu quả không chỉ cần kiến thức chuyên môn sâu mà còn phải có năng lực lãnh đạo, tư duy chiến lược và khả năng giao tiếp xuất sắc. Theo nghiên cứu của McKinsey & Company, các CEO thành công thường chia sẻ bốn phẩm chất chính: quyết đoán, chủ động hành động, khả năng thích ứng và kiên định với mục tiêu dài hạn.

Những kỹ năng trọng yếu bao gồm:

• Tư duy chiến lược: Phân tích xu hướng thị trường, dự đoán biến động và đưa ra quyết định đúng thời điểm.
• Lãnh đạo con người: Truyền cảm hứng, định hướng đội ngũ và xây dựng văn hóa doanh nghiệp vững mạnh.
• Năng lực tài chính: Đọc hiểu báo cáo tài chính, phân tích chi phí – lợi nhuận, tối ưu hóa nguồn lực.
• Giao tiếp và thương lượng: Đại diện tổ chức trong các thương vụ, hợp tác chiến lược và khủng hoảng truyền thông.
• Thích ứng công nghệ: Áp dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và tự động hóa trong vận hành doanh nghiệp.

Bên cạnh năng lực cá nhân, các CEO thành công thường thể hiện phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, minh bạch và cam kết phát triển bền vững. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, giám đốc điều hành cần hiểu rõ trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, cân bằng giữa lợi nhuận và giá trị nhân văn để xây dựng uy tín lâu dài.

Quy trình bổ nhiệm và giám sát giám đốc điều hành

Việc bổ nhiệm một giám đốc điều hành là một trong những quyết định quan trọng nhất của hội đồng quản trị, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến định hướng phát triển, giá trị cổ đông và văn hóa tổ chức. Theo Harvard Law School Forum on Corporate Governance, quy trình tuyển chọn CEO phải dựa trên tiêu chí năng lực, đạo đức và khả năng lãnh đạo, chứ không chỉ kinh nghiệm chuyên môn. Một CEO giỏi cần vừa có tư duy chiến lược, vừa có khả năng thích ứng với bối cảnh thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế số.

Thông thường, quy trình bổ nhiệm CEO trong doanh nghiệp lớn gồm các bước sau:

1. Xác định tiêu chí lãnh đạo: Hội đồng quản trị xác định bộ tiêu chí năng lực gồm kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm lãnh đạo, khả năng giao tiếp và tầm nhìn chiến lược.
2. Tìm kiếm ứng viên: Thông qua kênh nội bộ hoặc công ty săn đầu người (headhunter), danh sách rút gọn các ứng viên tiềm năng được lập ra.
3. Đánh giá và phỏng vấn: Ứng viên trải qua các vòng phỏng vấn chuyên sâu, kiểm tra năng lực lãnh đạo, đánh giá hành vi và tham chiếu từ đối tác hoặc nhà đầu tư.
4. Bổ nhiệm chính thức: Hội đồng quản trị bỏ phiếu chọn ứng viên cuối cùng, công bố thông tin và ký hợp đồng điều hành.
5. Giám sát sau bổ nhiệm: Hiệu quả làm việc của CEO được theo dõi qua KPI, báo cáo tài chính và phản hồi từ cổ đông, nhân viên.

Ở các công ty đại chúng, CEO còn phải tuân thủ các quy định minh bạch tài chính do Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ (SEC) ban hành. Các khoản thưởng, cổ phiếu và lợi ích khác của CEO được công khai để cổ đông giám sát. Cơ chế này giúp hạn chế tình trạng xung đột lợi ích và đảm bảo trách nhiệm giải trình.

Để đánh giá hiệu quả của giám đốc điều hành, các tổ chức thường áp dụng mô hình “quản trị đa tầng” gồm ba công cụ chính:

• Đánh giá định kỳ theo KPI và OKR (Objectives & Key Results).
• Báo cáo kiểm toán độc lập hàng năm.
• Khảo sát mức độ tin tưởng từ cổ đông và nhân viên nội bộ.

Tác động của giám đốc điều hành đến doanh nghiệp

Giám đốc điều hành có ảnh hưởng sâu rộng đến hiệu quả hoạt động và giá trị thị trường của doanh nghiệp. Theo Harvard Business Review (2021), tác động của CEO chiếm khoảng 30% sự biến động trong hiệu suất tài chính của doanh nghiệp. Một CEO giỏi có thể thúc đẩy doanh thu, cải thiện tỷ suất lợi nhuận và củng cố danh tiếng thương hiệu thông qua tầm nhìn chiến lược và khả năng ra quyết định nhanh chóng.

Ảnh hưởng của CEO được thể hiện rõ qua ba khía cạnh chính: kết quả tài chính, văn hóa doanh nghiệp và giá trị thương hiệu. Một lãnh đạo có tầm nhìn sẽ truyền cảm hứng cho nhân viên, tạo ra môi trường làm việc năng động và sáng tạo. Họ cũng có khả năng ứng phó với khủng hoảng, đặc biệt trong các tình huống như đại dịch COVID-19, biến động chuỗi cung ứng hoặc khủng hoảng truyền thông.

Ví dụ, khi Satya Nadella trở thành CEO của Microsoft năm 2014, ông đã chuyển hướng chiến lược từ phần mềm truyền thống sang điện toán đám mây, đưa giá trị vốn hóa công ty tăng gấp hơn ba lần chỉ trong sáu năm. Điều này cho thấy vai trò then chốt của CEO trong việc tái cấu trúc mô hình kinh doanh phù hợp với xu thế công nghệ.

Bảng dưới đây tóm tắt tác động của CEO lên các yếu tố cốt lõi của doanh nghiệp:

Lĩnh vực	Tác động trực tiếp	Tác động gián tiếp
Tài chính	Tăng doanh thu, giảm chi phí, kiểm soát rủi ro	Tăng giá cổ phiếu, thu hút đầu tư
Văn hóa doanh nghiệp	Khuyến khích sáng tạo, cải thiện tinh thần nhân viên	Tăng khả năng giữ chân nhân tài
Chiến lược thương hiệu	Xây dựng hình ảnh công ty, phát ngôn chính thức	Tăng niềm tin khách hàng và uy tín toàn cầu

Đạo đức và trách nhiệm xã hội của giám đốc điều hành

Trong kỷ nguyên phát triển bền vững, giám đốc điều hành không chỉ chịu trách nhiệm về lợi nhuận mà còn về tác động xã hội và môi trường. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum), CEO hiện đại phải hướng doanh nghiệp theo nguyên tắc ESG (Environment – Social – Governance), đảm bảo sự minh bạch, công bằng và phát triển lâu dài. Đạo đức lãnh đạo trở thành yếu tố không thể thiếu trong quản trị doanh nghiệp.

Trách nhiệm xã hội của CEO bao gồm ba lĩnh vực chính:

• Trách nhiệm môi trường: Giảm phát thải carbon, sử dụng năng lượng tái tạo, bảo vệ hệ sinh thái.
• Trách nhiệm xã hội: Cải thiện điều kiện làm việc, thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển cộng đồng.
• Trách nhiệm quản trị: Minh bạch tài chính, phòng chống tham nhũng, bảo vệ quyền lợi cổ đông nhỏ.

Những CEO như Tim Cook (Apple) hay Mary Barra (General Motors) được xem là hình mẫu của lãnh đạo trách nhiệm, khi họ không chỉ tập trung vào hiệu quả kinh doanh mà còn tiên phong trong các sáng kiến môi trường và công bằng xã hội. Một nhà lãnh đạo có đạo đức tốt giúp doanh nghiệp duy trì uy tín, tránh khủng hoảng truyền thông và xây dựng hình ảnh tích cực trong mắt công chúng.

Những thách thức đối với giám đốc điều hành hiện đại

Giám đốc điều hành ngày nay phải đối mặt với một môi trường kinh doanh phức tạp, toàn cầu hóa và biến động nhanh chóng. Theo Deloitte Global CEO Outlook 2024, 67% CEO trên thế giới cho rằng thách thức lớn nhất là duy trì tăng trưởng trong bối cảnh bất ổn kinh tế và chuyển đổi số. Ngoài ra, khủng hoảng khí hậu, rủi ro an ninh mạng và biến động chính trị cũng là những yếu tố đe dọa chiến lược dài hạn của doanh nghiệp.

Ba nhóm thách thức chính thường gặp đối với CEO hiện đại gồm:

• Kinh tế – tài chính: Lạm phát, biến động thị trường, chi phí vốn tăng cao.
• Công nghệ – dữ liệu: Ứng phó với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, blockchain và tự động hóa.
• Xã hội – nhân sự: Thiếu hụt lao động chất lượng cao, áp lực từ văn hóa đa dạng và yêu cầu minh bạch của xã hội.

Để vượt qua những thách thức này, CEO cần duy trì khả năng học hỏi liên tục, ứng dụng dữ liệu trong ra quyết định và phát triển kỹ năng lãnh đạo toàn cầu. Một xu hướng nổi bật hiện nay là “CEO song hành công nghệ” – những người vừa am hiểu kỹ thuật vừa có tư duy quản trị sâu rộng, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững trong thời đại số hóa.

Giám đốc điều hành trong bối cảnh toàn cầu hóa

Toàn cầu hóa đã biến vai trò của CEO trở nên phức tạp và mang tính đa văn hóa hơn bao giờ hết. Một giám đốc điều hành hiện đại không chỉ điều hành doanh nghiệp trong nước mà còn phải hiểu biết sâu về thị trường quốc tế, quy định pháp lý và văn hóa của nhiều quốc gia khác nhau. Khả năng ngoại giao, đàm phán và thích ứng văn hóa là những yếu tố quyết định thành công trong môi trường toàn cầu.

Ví dụ, các CEO của tập đoàn đa quốc gia như Sundar Pichai (Google) hay Shantanu Narayen (Adobe) không chỉ điều hành hoạt động kinh doanh mà còn dẫn dắt chiến lược toàn cầu về đổi mới, đa dạng nhân lực và phát triển công nghệ bền vững. Họ thể hiện khả năng cân bằng giữa lợi ích địa phương và tầm nhìn toàn cầu, giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường trong khi vẫn duy trì giá trị cốt lõi.

Trong bối cảnh này, CEO phải trở thành “nhà lãnh đạo toàn cầu” – người hiểu biết về kinh tế, chính trị, công nghệ và văn hóa, có khả năng dẫn dắt doanh nghiệp vượt qua khác biệt vùng miền để đạt được mục tiêu thống nhất.

Tài liệu tham khảo

1. Harvard Business Review. What Makes a Great CEO. 2023.
2. Harvard Law School Forum on Corporate Governance. CEO Oversight and Accountability. 2023.
3. U.S. Securities and Exchange Commission (SEC). Executive Leadership and Corporate Disclosure Guidelines. 2023.
4. McKinsey & Company. What Sets Successful CEOs Apart. 2022.
5. World Economic Forum. Corporate Leadership and Sustainability. 2023.
6. Deloitte. 2024 Global CEO Outlook Survey. 2024.
7. Harvard Business Review. The Leadership Behaviors That Make a Difference. 2021.